Kültür

EL SANATLARI

XEMIL(ÇENGEL)

Xeml(Ğeml) Türkçe'de 'süs' anlamına gelmektedir.Tepsi büyüklüğündeki yuvarlak kısmına nazar boncukları, renkli boncuklar, düğmeler ve  kespık denilen salyangoz kabukları tutturulur ayrıca kenarlarına gerçek saçtan püsküller yapılır.Bu  kısmı bir metre civarındaki  aynı şekilde püsküllü kuyruk kısmı tamamlar.Köyde hemen her evin  oturma odasında asılı olan xemıl (ğemıl) ın  evi nazara karşı koruduğuna inanılır.Ayrıca ev süsü işlevi de görür.

DOKUMA  VE ÖRGÜCÜLÜK

Foto:Ziya Çetin

Köyde halı ve  kilim dokumacığı ile çorap örücülüğü başta olmak her türlü  örgü sanatı oldukça yaygındır. Desenler ve motifler diktörtgen veye eşkenar diktörgen şeklindedir.

YEMEK

KILORA SİR

Özellikle önemli günlerde (Hızır orucunun son günü gibi)  ya da  önem verilen bir konuk için yapılır. Önce köz haline getirilmiş ateşte sac içinde bir kömbe yapılır. Yapılan kömbe bir tepsinin içine piramit şeklinde doğranır.Üstüne ısıtılmış  sarımsaklı ayran  tepsinin içinde göllenene kadar dökülür.Daha sonra kızartılmış tereyağı , bir tahta kaşıkla ayranın üstünde  dökülür. Kömbe parçaları tepsinin içindeki tereyağlı ayrana batırılarak yenilir. Klori sir'in metal bir tepside yapılması ise  nispeten yeni olup,  eskiden metal tepsi yerine kömbenin bizzat kendisi  oyularak tepsi haline getirilirdi , bu esnada çıkan kömbe parçaları klordan oluşturulan bu tepsiye konulurdu.İnsanlar bu parçaları başparmak ve işaret parmaklarının arasına alıp , kenarlarda birikmiş tereyağlı ayrana batırarak yerlerdi.

HAŞIL

Tencereye bir miktar su, tuz, un katılarak koyu hamur kıvamı alıncaya kadar tahta bir kaşıkla karıştırılarak kaynatılır.Kıvamını ulaşınca servis yapılacak kaba konur, ortası çukurlaştırılarak içine eritilmiş tereyağı konur.Kaşıkla kenardan alınan yemek ortadaki tereyağına batırılarak yenir.

KIFTE SİR

Türkçe anlamı sarımsaklı köftedir.Bu yemek klori sir'e benzer ama yapılışı klori sir'den daha pratiktir.Çünkü klori sir kömbeden yapılırken , kıfte sir yassı köfte şeklindeki ,  kaynatılmış bulgurdan yapılır. Bulgurdan yapılan ve kaynatılan köfteler bir tabağa ağızda yenecek büyüklükte parçalara ayrılarak doğranır, üzerine ısıtılmış  sarımsaklı  ayran ve tereyağı dökülür.Bir çatal yardımıyla köfteler tereyağlı ayrana bandırılarak yenilir.

BIÇÇIK

Bıççık

Batı mutfağından alınan krep gibidir. Kayganadan farkı yapılışında süt ve un kullanılmasıdır.Kahvaltıda yenir ve ancak çok değer verilen misafirler geldiğinde yapılırdı. Süt, yumurta ve az miktarda un çırpılarak , yuvarlak çörek biçiminde tavada yapılır. Sade olabildiği gibi , yukarıdaki fotoğrafta görüldüğü şekilde içine Güllik /kiriş otu  v.s  eklenerek de yapılabilir.

KÊŞKÊRÜN

Kêşkêrün
Foto:Fatoş Kurukuya

Yarma bulgura bir miktar un eklenerek  ayran ile  kaynatılır. Kıvamına ulaşınca servis yapılacak kaba konur, Ortası çukurlaştırılarak içine eritilmiş tereyağı konur.Kaşıkla kenardan alınan yemek ortadaki tereyağına batırılarak yenir.Haşıldan farkı , haşıl su ve un ile yapılırken kêşkêrün yarma bulgurun ayran ile kaynatılması ile yapılır.Yine anadolunun çeşitli  yörelerinde genellikle düğün ve bayramlarda yapılan keşkek benzemekle birlikte keşkekte mutlaka et bazen nohut bulunurken ve tereyağına salça yada pul biber katılırken kêşkêrün de bunlar bulunmaz ve ayran ile yapılır.

BIRRI 

Bırrı
Foto :Fatoş Kurukuya 

Öncelikle hamur hazırlanır ve açılan yufkalar erişte şeklinde kesilir. Tencerede kaynamakta olan suya önce yeşil mercimekler konur, bir süre sonra kesilen hamur eklenir ve eklenen kesilmiş hamurla birlikte yenilecek kıvama gelinceye kadar kaynatır. Bu esnada tavada kızartılmakta olan tereyağı içine, dilimlenmiş bir miktar kuru soğan, salça ve kekik konulmak suretiyle SORXAÇ ( Sorğaç) denilen sos hazırlanır. Yemeğe eklenerek servis yapılır.Yemeğin ismi hazırlanan hamurun kesilmesi nedeniyle Kürtçe kesmek anlamına gelen birînden gelir. Anadolu'nun pek çok yerinde Sakala Sarkan Çorba yada Yeşil Mecimekli Erişte Çorbası denilen yemek ile hemen hemen aynıdır farkı Bırrının , hamurunda eriştede olduğu gibi Süt ve Yumurta yoktur  ve bırrıda kullanılan kesilmiş hamur erişte gibi kurutulmaz.

BEJERIK

Bıjerık

Eskiden şimdi olduğu popcorn denilen patlamış mısırlar, cipsler yoktu. Her mevsimin ama özellikle uzun kış günlerinin çereziydi bıjerık. Bir sac üzerinde buğday tanelerinin kavrulması suretiyle yapılan bejerık  aynı zamanda Kavurga adı ile bilinmektedir.

KIFTE HURİK

Kıfte hurik
Foto :Fatoş Kurukuya 

KELDOŞ

HERLE QARMA

GERMERÜN

HESİDE

QAVUT

ŞORBE DEN

BIŞI

HEVRİŞK

KIZIK

BİTKİLER İLE  TEDAVİ

MİSİLCANIK (SIĞIR KUYRUĞU OTU- VERBASCUM SP)

Misılcanık

Yaz aylarında sarı renkli çiçekler açan 20 cm ile 150 cm boylarında geniş yapraklı , iki yıllık otsu bir bitkidir.Genellikle ekilmemiş yerlerde ve yol kenarlarında bulunur.Hayvanların yemediği bu otun yaprakları yörede küçük kesilerde  bir yara bandı gibi kullanılmaktadır.Ayrıca yaprakları  iltihap önleyici ve soğuk algınlığı, kuru öksürük gibi rahatsızlıklarda  terlemeyi sağlayıcı olarak da kullanılmaktadır. Türkiye'de 250 farklı türü yetişmektedir.

OYUNLAR

KAW ( AŞIK OYUNU )

Kaw

Koyun ve keçilerin arka bacaklarında bulunan aşık kemiği ile oynandığından bu oyuna aşık oyunu (KAW) denmektedir.Dört yüzü olan KAW'ın her yüzünün bir ismi vardır.Çukur olan yüzüne DIZ (Hırsız) bu yüzün tam tersi dışa doğru şişik olan yüzüne RENÇBER(Çiftçi), dar ve düz olan yüzüne KER (Eşek) bu yüzün zıttı , kulağa benzeyen çukur yüzüne BEG (Bey) denir.Oyuncunun atış yaparken kullandığı Koç'tan alınan ve diğer aşıklara göre daha iri olan aşığa  ise ENEKE denir. Enekenin geniş ve çukur olan yüzü oyularak içine kurşun yada katran dökülür böylece daha ağır olması sağlanır.Ayrıca çeşitli renklere boyanır. İki tür aşık oyunu oynanmaktadır.

ÇEMBER:Önce toprak üstünde 1-2 metre çapında bir çember çizilir.Sonra oyuncular kaç aşıkla oynayacakları konusunda aralarında anlaşırlar ve bu çemberin  ortasına düz bir çizgiye eşit sayıda aşığı, dar ve düz  yüzleri yere gelecek şekilde dizerler. İlk oyuncu  bu çembere 3-4 metre mesafeden atış yapar, daireden en az  bir aşığı çıkarırsa , dairenin yanına gelip , daire çizgisi üzerinden atış yaparak  diğer aşıkları da çıkartmaya çalışır , çıkarttığı aşıkları kazanmış olur.Oyun bu şekilde devam eder.

DÜZ:Oyuncular kaç aşıkla oynayacakları konusunda aralarında anlaşırlar ve düz bir çizgiye eşit sayıda aşığı, dar ve düz  yüzleri yere gelecek şekilde dizerler. İlk atışlar aşıklara 3-4 metre mesafeden yapılır.Atış yapan oyuncu dizili aşığı üç ayak kadar dizili olduğu yerden uzaklaştırırsa bu aşığı alır ve enekesinin düştüğü yerden atışa devam eder.Üç ayak götüremezse enekesi attığı yerde kalır.Tüm oyuncuların sırası geçtikten sonra , enekesi, dizili aşıklara en uzak olandan  başlayarak ,en yakın olana doğru yeniden, enekenin bulunduğu yerden atış yapılır ve tüm aşıklar oyuncular tarafından kazanılana kadar oyun devam eder.

Enekenin tutuluşu

GÜNLÜK HAYATTA KULLLANILAN

 ARAÇLAR

QAZIK ( BAKRAÇ / HELKE )

Çoğunlukla bakırdan yapılan su taşıma kabı.

Qazık 

HESKU ( KEPÇE )
Sulu yiyecekleri karıştırmaya yarayan uzun saplı yuvarlak derin kaşık.

Kespu

TAWE ( TAVA )

Yağ kızdırma, yiyecek  kızartma v.b işlere yarayan uzun saplı yayvan kap.

Tawe

SÊL ( SAC )

Üzerinde ekmek pişilen dış bükey yuvarlak metal sac.

Sêl

DÜSTAN ( SAC AYAĞI )

Üzerine tencere tava v.b koymaya yarayan ateş üzerine oturtulan üç ayaklı çember yada üçgen biçiminde demir destek.

Düstan

SÎTİL( KAZAN )

Çok miktarda yemek pişirmeye yarayan veya bir şeyi kaynatmaya yarayan büyük derin kap.

Sîtil

HÊSTİV (KAZIYACAK)

Teknedeki hamuru kazımaya yarayan yassı demir.

Hêstiv

TEXTİ NÊN ( EKMEK TAHTASI)

Üstünde yemek de yenilebilen hamur tahtası.

Texti nen

QONÇA (HAMUR TAHTASI)

Üstünde hamur yapılan , tek parçadan oluşan hamur tahtası.

Qonça

SERAD ( KALBUR )

Tahıl ve başka iri taneli maddeleri elemek için kullanılan iri delikli kalbur.

Serad

ŞE (YÜN TARAĞI )

Yıkanan yünlerdeki toz ve çöpleri almaya yarayan tarak kısmı demir, gövde kısmı tahta araç.

Şe

QENÇER ( HANÇER )

Ucu sivri , kamaya benzer bir tür bıçak.

Qençer

ŞÊ (TARAK )

Yapıların kesme ve yontma taş kullanılarak yapıldığı dönemlerde, taş ustalarının taşı yontmak için kullandıkları her iki ucu keser ağzı gibi ince 2-3 mm diş derinliği olan araç, taş tarağı.

Şê

KULENG (BALTALI KAZMA )

Bir tarafa balta , bir tarafa  kazma olarak kullanılan , balta ve kazmanın yarı büyüklüğünde alet.

Kuleng

RÊNDE( RENDE )

Tahta yüzeyleri pürüzsüz duruma getirmek için marangozların kullandığı araç.

Rênde 

MIKAR (AĞAÇ OYMA KESKİSİ ) TOKMAĞI

Ağaç oyma keskisine vurmak için kullanılan , pelit ağacından yapılmış tokmak.

Mıkar tokmağı

ŞÜNNİK( YÜN YIKAMA TOKMAĞI )

Koyunların kırpılan yünlerinin suda yıkanması esnasında kullanılan araç.

Şünnik

ÇARIX ( ÇARIK )

Kurutuşmuş  sığır derisinden yapılan arkası kapalı terliğe benzer ayakkabı.

Çarıx